Bạn có bao giờ cảm thấy mình như một nghịch lý sống? Trong đầu thì luôn đầy ắp những khát vọng lớn lao, hoài bão bùng cháy, nhưng cơ thể và hành động thì cứ trì trệ, chậm chạp, thiếu động lực đến mức phát ngán. Có những ngày bạn ngồi hàng giờ chỉ để tưởng tượng về tương lai mình khao khát một cuộc sống đầy đủ, sung túc, bình yên và thành công. Bạn tưởng tượng rõ ràng đến mức gần như có thể ngửi thấy mùi biển nơi bạn sẽ nghỉ dưỡng, cảm được nắng chiếu lên da khi ngồi trong chiếc xe mơ ước, nghe thấy tiếng nhạc trong quán cà phê mà bạn sẽ sở hữu, hay chạm tay vào chiếc máy ảnh đắt tiền bạn từng ao ước mua để sống đời tự do như một creator thực thụ.
Bạn không thiếu cảm hứng. Bạn có cả một bảng Pinterest đầy hình ảnh truyền động lực. Bạn có cả một playlist được chọn lọc kỹ càng, giúp khơi dậy nhiệt huyết mỗi sáng. Bạn đã đọc hàng chục cuốn sách self-help. Bạn ghi chép cẩn thận, đặt mục tiêu từng quý, từng tháng, từng tuần. Bạn xem hàng tá video động lực, nghe podcast về tư duy tích cực, thậm chí còn tham gia các khóa học online. Và rồi sao? Không có gì thay đổi. Năm này qua năm khác, bạn vẫn là chính bạn vẫn người ấy, vẫn những vấn đề cũ, vẫn trì hoãn, vẫn chưa bắt đầu.
Tôi biết cảm giác đó rõ hơn ai hết. Tôi là Tuấn Minh, và tôi đã sống trong cảm giác đó suốt 6 năm. Sáu năm mà tôi tưởng mình đang “chuẩn bị thật kỹ”, nhưng thực ra chỉ đang lạc lối trong chính đống mục tiêu và mong đợi của bản thân. Tham vọng của tôi thì không thiếu lúc nào cũng “lớn như bầu trời”, như người ta vẫn hay nói. Nhưng tôi gần như phát điên vì chẳng hiểu tại sao, dù có bao nhiêu kế hoạch, dù mua bao nhiêu cuốn sổ, dù cố gắng bắt đầu bao nhiêu lần… tôi cũng chẳng bám được vào điều gì quá ba ngày.
Mỗi lần bắt đầu một điều gì đó, tôi lại tự nhủ: “Lần này sẽ khác. Lần này mình sẽ kiên trì.” Nhưng ba ngày sau, tôi lại bỏ cuộc. Lý do thì có đủ kiểu mệt, chán, không thấy kết quả, cảm xúc đi xuống, cảm hứng không còn, hay đơn giản là tôi “quên mất”. Cứ như vậy, tôi xây dựng vô số phiên bản lý tưởng về bản thân, rồi cũng chính tay mình phá bỏ từng phiên bản một, bằng sự lười biếng ngọt ngào nhưng âm ỉ đau đớn.
Và rồi tôi bắt đầu tự ghét chính mình. Tại sao mình có thể mơ lớn đến vậy nhưng lại không làm nổi những điều cơ bản nhất? Tại sao mình luôn đặt mục tiêu, luôn nói “năm nay sẽ khác”, nhưng sau cùng vẫn không có gì thay đổi? Tôi cảm thấy như thể mình đang sống trong một vòng lặp vô hình, và mỗi năm trôi qua là thêm một lớp trầm cảm nhẹ được phủ lên giấc mơ chưa thành hiện thực.
Tôi từng nghĩ có lẽ mình “có vấn đề”. Có lẽ tôi thiếu kỷ luật. Có lẽ tôi không đủ quyết tâm. Nhưng sự thật khiến tôi bất ngờ: không phải tôi không có động lực. Vấn đề là ở chỗ… tôi có quá nhiều động lực sai cách.
Tôi phát hiện ra một điều đơn giản nhưng thay đổi toàn bộ cách tôi nhìn nhận bản thân: khi bạn hình dung một phiên bản hoàn hảo của chính mình quá rõ nét, nhưng hiện tại của bạn thì cách quá xa điều đó, bạn sẽ rơi vào trạng thái tê liệt. Chính khoảng cách giữa “tôi lý tưởng” và “tôi hiện tại” khiến tôi bị đóng băng. Càng tưởng tượng về một cuộc sống hoàn mỹ cơ thể săn chắc, tự do tài chính, sự nghiệp rực rỡ, phong cách sống tối giản và sang trọng tôi lại càng thấy phiên bản hiện tại của mình thật vô dụng, lười biếng và tệ hại.
Khi còn trẻ, tôi không có những giấc mơ lớn, nhưng lại làm được nhiều việc hơn. Tôi không bị gánh nặng kỳ vọng đè lên. Nhưng khi tôi bắt đầu gắn hạnh phúc của mình vào một tương lai lý tưởng, tôi vô thức tạo ra một cái hố sâu giữa hiện tại và tương lai ấy. Và mỗi lần nghĩ đến việc phải trèo lên từ cái hố đó, tôi lại… ngồi xuống và lướt điện thoại.
Tôi tưởng tượng mình có cơ bụng 6 múi, chạy bộ mỗi sáng, kiếm hàng triệu đô mỗi năm từ công việc yêu thích, du lịch vòng quanh thế giới trong khi thực tế, tôi còn không dậy nổi lúc 7 giờ sáng. Và thay vì giúp tôi tiến lên, những hình ảnh đó lại khiến tôi mệt mỏi, mất kiên nhẫn, thậm chí ghét bản thân nhiều hơn.
Cho đến khi tôi học được một khái niệm tâm lý đơn giản: bạn sẽ bất hạnh nếu mỗi ngày bạn đều sống trong khoảng cách giữa con người lý tưởng và con người thực tại mà không có hành động để thu hẹp nó. Không phải vì bạn mơ ước quá xa vời. Mà là vì bạn chỉ mơ và đứng nhìn.
Kể từ lúc hiểu điều đó, tôi bắt đầu thay đổi không bằng những mục tiêu lớn, mà bằng những hành động nhỏ. Không cố gắng “trở thành” ai đó nữa. Mà chỉ cố gắng tốt hơn chính mình ngày hôm qua, một chút thôi. Chỉ cần như vậy.
Mục tiêu lớn nhất của tất cả những điều này từ những hình dung, kế hoạch, hành trình phát triển bản thân thật ra rất đơn giản: tôi chỉ muốn hạnh phúc. Tôi muốn cảm thấy tự tin, muốn được sống như phiên bản tốt nhất của chính mình. Nhưng thật trớ trêu, càng hình dung rõ ràng về “tôi lý tưởng” bao nhiêu, tôi lại càng trở nên bất mãn với bản thân hiện tại bấy nhiêu. Tôi cảm thấy mình quá tệ. Tôi cảm thấy bị bỏ lại. Và rồi, tôi bắt đầu nôn nóng một cách điên cuồng. Tôi muốn ngay lập tức trở thành phiên bản hoàn hảo đó, như thể nếu không nhanh chóng đạt được, tôi sẽ mãi mãi chỉ là kẻ thất bại.
Thế là tôi đặt ra những mục tiêu cực kỳ phi thực tế. Những kỳ vọng hoàn hảo về cách tôi sẽ sống, cách tôi sẽ kỷ luật, cách tôi sẽ không có một giây nào lãng phí kể cả… không có thời gian đi vệ sinh để có thể “leo lên đỉnh núi” nhanh nhất, trở thành phiên bản mà tôi tin rằng sẽ mang lại hạnh phúc. Tôi bị ám ảnh với việc: “Một ngày nào đó, khi tôi đạt được mọi thứ, tôi sẽ hạnh phúc.” Và vì tôi tin rằng chỉ khi đạt được tất cả, tôi mới hạnh phúc được, nên tôi bắt đầu sợ. Sợ nếu như mình không đạt được? Sợ nếu điều đó không đến đúng thời điểm? Sợ nếu nó… không bao giờ đến?
Khi bạn đặt quá nhiều kỳ vọng và giá trị vào một giấc mơ hay một mục tiêu, thì nỗi sợ thất bại cũng lớn lên cùng lúc với nó. Bạn không chỉ lo “không làm được”, mà còn lo “nếu không làm được thì mình là ai?”, “mình có xứng đáng không?”, “mình sẽ sống thế nào?”. Tâm trí bạn bị bủa vây bởi áp lực: lập kế hoạch hoàn hảo, tránh mọi sai lầm, phải kiên trì đến cùng… Và rồi bạn rơi vào một vòng luẩn quẩn cực kỳ độc hại.
Bạn tạo ra những kế hoạch phi thực tế. Bạn đặt lên bản thân một khối áp lực khổng lồ. Bạn không còn biết ơn hiện tại. Bạn không còn thấy niềm vui trên hành trình. Mỗi thất bại, dù nhỏ thôi, cũng trở nên như cú đánh chí mạng khiến bạn muốn bỏ cuộc. Bạn cáu kỉnh, chán nản, mất phương hướng, vì trong đầu bạn luôn tin rằng: “Mình lẽ ra phải đang trên một đường thẳng hoàn hảo dẫn đến thành công cơ mà.”
Tôi nhận ra: tôi không thật sự sống. Tôi chỉ đang làm mọi thứ để chuẩn bị cho một cuộc sống lý tưởng mà chưa bao giờ bắt đầu sống thật sự.
Thật nực cười khi nghĩ lại tôi từng làm được nhiều việc hơn khi tôi… không quan tâm nhiều đến kết quả. Khi còn nhỏ, tôi không nghĩ đến “cuộc sống mơ ước”, không đặt nặng “ý nghĩa”, không tạo áp lực. Tôi chỉ đơn giản là làm điều tôi thích. Và chính vì thế, tôi lại làm được nhiều hơn, hiệu quả hơn, vui vẻ hơn.
Vậy nên, để phá vỡ vòng xoáy tiêu cực đó, việc đầu tiên tôi làm không phải là tiếp tục hướng tới hình ảnh “tôi lý tưởng” kia, mà là bắt đầu nhìn lại xem rốt cuộc tôi đang chạy trốn khỏi điều gì?
Thay vì cố gắng hình dung cảnh mình chạy bộ với cơ thể săn chắc, mặc bikini trên bãi biển, lái xe sang và sống trong biệt thự như mơ… điều vốn chẳng giúp tôi có động lực gì tôi bắt đầu nhìn vào những điều khiến tôi không hài lòng. Cảm giác mệt mỏi triền miên. Cảm giác tự ti khi đứng trước gương. Cảm giác không muốn mặc những bộ đồ mình thích vì luôn cố che cơ thể lại. Những cảm xúc đó khó chịu, day dứt, âm ỉ tôi đã mang theo suốt bao nhiêu năm mà không dám nhìn thẳng vào chúng.
Và chính việc đối diện với điều tôi không còn muốn chấp nhận nữa mới thật sự thúc đẩy tôi hành động. Không phải vì tôi khao khát một tương lai xa vời, mà vì tôi không muốn tiếp tục sống mãi như hiện tại.
Tôi bắt đầu tập trung vào từng bước nhỏ. Thay vì nhìn lên đỉnh núi và bị choáng ngợp bởi khoảng cách, tôi nhìn lại điểm khởi đầu nơi tôi đã đứng và nhận ra mình đã đi được bao xa. Chính điều đó tiếp thêm động lực. Mỗi bước đi tuy nhỏ, nhưng có thật. Mỗi thay đổi tuy chậm, nhưng rõ ràng. Và cảm giác này, lạ thay, lại dễ chịu hơn bất kỳ sự tưởng tượng huy hoàng nào tôi từng có.
Tôi bắt đầu xây dựng một chu trình tích cực. Cứ mỗi hành động dù nhỏ, tôi lại cảm thấy tốt hơn. Và mỗi lần cảm thấy tốt hơn, tôi lại có thêm năng lượng để làm tiếp. Cuối cùng tôi cũng hiểu ra: động lực thật sự không đến từ việc tưởng tượng ra kết quả cuối cùng, mà đến từ cảm giác bạn đang tiến về phía đó, từng bước một.
Tôi học được rằng, với tôi, việc “tránh xa điều khiến mình đau khổ” có tác dụng hơn nhiều so với việc “tiến gần tới điều lý tưởng”. Dù cả hai đều là một hành trình, nhưng góc nhìn quyết định tâm trạng. Bạn có thể đứng giữa chặng đường và nhìn lên thấy quá xa. Hoặc bạn cũng có thể quay đầu lại và thấy: “Mình đã tiến được bao nhiêu rồi!”
Bạn vẫn đang trên cùng một hành trình, chỉ là cách bạn lựa chọn góc nhìn sẽ quyết định cảm xúc trong suốt chặng đường đó. Và thành thật mà nói, điều tiếp theo tôi buộc phải học đó là phải biết chọn lọc. Tôi đã từng có một thói quen cực kỳ tệ hại: viết ra một danh sách ước mơ dài như danh sách quà Giáng Sinh gửi ông già Noel. Có năm tôi đặt ra hơn 30 mục tiêu chỉ trong một năm nghe thì rất tham vọng, nhưng thực tế là tôi không thể hoàn thành nổi dù chỉ một phần nhỏ.
Và nếu bạn cũng từng giống như tôi loay hoay suốt nhiều năm với cảm giác “tại sao mình không thay đổi được gì cả” thì hãy tự giúp chính mình bằng cách bắt đầu thật đơn giản. Chỉ cần ba mục tiêu. Hoặc thậm chí là một. Chỉ một điều bạn thực sự muốn thay đổi. Và hãy dùng mục tiêu đó để học cách duy trì kỷ luật, học cách theo đuổi đến cùng. Bởi vì khi bạn cố gắng phân tán bản thân vào hàng tá điều khác nhau, bạn sẽ thấy mình mỏng manh, dễ gãy, kiệt sức, và chẳng đạt được gì cả.
Hãy thành thật với bản thân: nếu bạn chưa giỏi duy trì bất kỳ thói quen nào, chưa từng đi đến cuối một hành trình tự cải thiện nào, thì việc ôm một danh sách 30 mục tiêu là đang tự phá hoại mình. Sự thay đổi thật sự cần thời gian, năng lượng và một sự tập trung đủ lớn để bạn không bị cuốn đi giữa dòng đời.
Vậy tôi đã chọn gì để bắt đầu? Tôi quay lại và hỏi chính mình: “Lĩnh vực nào trong cuộc sống khiến tôi cảm thấy tồi tệ nhất? Điều gì khiến tôi thấy tội lỗi nhất khi mỗi ngày trôi qua mà mình vẫn chưa làm được?” Câu hỏi đó, tuy đơn giản, nhưng lại giúp tôi xác định đâu là điều quan trọng thật sự với mình chứ không phải điều “nghe có vẻ hay”.
Và điều quan trọng tiếp theo tôi nhận ra là: tôi cần dừng lại việc lên kế hoạch mọi thứ một cách quá tỉ mỉ ngay từ đầu. Tôi từng mắc kẹt trong vòng xoáy của “kế hoạch lý tưởng”. Ví dụ, tôi từng đặt mục tiêu vào đại học danh tiếng như Harvard, nhưng thay vì bắt tay vào học thi SAT hay viết bài luận, tôi lại dành hàng tuần, hàng tháng chỉ để… nghiên cứu. Tôi xem video của người khác, đọc hàng trăm bài chia sẻ kinh nghiệm, ghi chép, phân tích, so sánh, rồi nghĩ rằng mình đang làm điều gì đó hữu ích. Nhưng thực tế thì tôi đang trì hoãn. Rất tinh vi. Và rất nguy hiểm.
Bởi vì có một kiểu trì hoãn khoác áo năng suất đó là khi bạn tưởng mình đang “chuẩn bị” thật tốt, trong khi bạn thực chất chỉ đang trốn tránh việc thật sự bắt đầu.
Tôi nhận ra, cái tôi cần không phải là kế hoạch hoàn hảo. Mà là hành động không hoàn hảo. Hành động sai còn tốt hơn không hành động. Và bài học lớn nhất tôi rút ra sau những năm tháng lạc hướng ấy là: 80% nên là hành động – và chỉ 20% là nghiên cứu. Đó là công thức tối giản nhưng hiệu quả.
Vì bạn sẽ không bao giờ học đủ trước khi bắt đầu. Sẽ luôn có điều gì đó bạn chưa biết. Và sẽ luôn có những điều chỉ xuất hiện khi bạn thực sự bước vào hành trình. Những điều bất ngờ, những kiến thức mới, những thử thách mà bạn không lường trước tất cả đều chỉ xuất hiện sau khi bạn bắt đầu, không phải trước đó.
Tôi đã tốn quá nhiều thời gian để tìm “cách đúng nhất” mà quên mất rằng, cách đúng nhất là bắt đầu, sai, sửa, và tiếp tục đi. Bạn không thể lái một chiếc xe đang đỗ. Bạn chỉ có thể chỉnh hướng khi nó bắt đầu lăn bánh.
Một điều tôi rút ra sau tất cả là: nếu bạn thật sự muốn thay đổi, thì hành trình không bắt đầu bằng một kế hoạch hoàn hảo nó bắt đầu bằng hành động. Ngay cả khi bạn chưa biết hết mọi thứ. Ngay cả khi bạn chưa có công cụ tốt nhất, chưa tìm được cách học nhanh nhất, hay chưa sẵn sàng. Bởi vì phần lớn những gì bạn cần để hiểu rõ con đường phía trước… chỉ xuất hiện trong quá trình đi. Chứ không phải ở vạch xuất phát.
Và có một điều bất ngờ đã đến với tôi từ một nơi mà tôi không ngờ tới một câu nói trong một bộ anime cũ mà tôi từng xem nhiều năm trước. Nó tên là Glass Mask. Tôi không nhớ rõ toàn bộ nội dung, và thành thật mà nói thì cái kết của phim… khá vô lý, vì nó dừng ngang ngay đoạn cao trào. Nhưng có một câu thoại trong phim đó đã ở lại trong tâm trí tôi rất lâu và mãi mãi thay đổi cách tôi nhìn về sự kiên trì.
Nhân vật chính, một cô gái tên Maya, xuất thân nghèo khó, bị gia đình đối xử tệ bạc, gần như chẳng có ai ủng hộ. Nhưng cô có một giấc mơ trở thành diễn viên chuyên nghiệp. Cô mơ về nó, sống vì nó, chiến đấu vì nó. Dù không có điều kiện, không có xuất phát điểm thuận lợi, cô vẫn không từ bỏ. Và có một cảnh, Maya nói với chính mình trong một đoạn độc thoại:
“Cho dù chỉ có 1% cơ hội để thành công, tôi vẫn sẽ dốc toàn bộ sức lực. Tôi muốn chết đi với sự thanh thản rằng mình đã cố gắng hết mình, rằng tôi đã không bỏ cuộc.”
Tôi không nhớ rõ những tình tiết trong bộ phim ấy. Tôi cũng không nhớ hết các nhân vật phụ, hay diễn biến sau đó. Nhưng tôi sẽ không bao giờ quên câu nói đó. Nó như một mảnh gương phản chiếu lại chính tôi một người từng có rất nhiều ước mơ, nhưng lại dễ dàng bỏ cuộc chỉ vì mọi thứ không hoàn hảo, không chắc chắn, không được bảo đảm.
Và từ khoảnh khắc ấy, tôi bắt đầu hiểu: điều quan trọng nhất không phải là khả năng thành công cao đến đâu, mà là bạn có dám sống hết mình vì giấc mơ đó hay không. Bởi vì chính cách bạn chọn không bỏ cuộc, mới là thứ định nghĩa con người bạn. Không phải kết quả. Mà là lòng can đảm khi đứng giữa vô định và vẫn tiếp tục bước đi.
Tôi học được rằng, một khi đã chọn một mục tiêu, tôi cần một sự cam kết vô điều kiện. Không phải cam kết khi thuận lợi, khi có thời gian, khi có hứng thú mà là cam kết cả trong những ngày mệt mỏi, những lúc không thấy kết quả, những buổi sáng tỉnh dậy với cảm giác nghi ngờ chính mình.
Và bạn biết không? Chính kiểu cam kết không điều kiện ấy cam kết “dù chỉ 1% cơ hội vẫn sẽ cố gắng” mới là điều thật sự giải phóng tôi khỏi vòng xoáy của áp lực, sợ hãi, và hoàn hảo hóa. Tôi không cần chắc chắn để bắt đầu. Tôi chỉ cần dám bắt đầu, và không quay đầu lại.
Nỗi sợ thất bại từng là thứ khiến tôi tê liệt. Nó làm tôi mắc kẹt trong việc lập kế hoạch và nghiên cứu mãi không dừng, như thể nếu tôi chuẩn bị đủ kỹ, tôi sẽ không bao giờ thất bại. Nhưng chính sự chuẩn bị không hồi kết đó lại là một hình thức trì hoãn. Rồi tôi nhận ra, cam kết lâu dài là cách duy nhất để vượt qua nó. Khi bạn đã thật sự dấn thân, đã thật sự xác định rằng: “kể cả thất bại, tôi vẫn không dừng lại”, thì bạn bắt đầu bước qua được nỗi sợ. Bạn không còn bị ám ảnh bởi kết quả. Bạn trở nên bền bỉ, dẻo dai và bình thản hơn trước mọi sai lệch trên đường đi.
Tôi từng có ác cảm với thể dục thể thao. Không phải vì tôi ghét vận động, mà vì cơ thể tôi như “dính lời nguyền”. Tôi chấn thương liên tục. Có lần chỉ mới chạy 5 phút, hôm sau tôi đã đau hông đến mức không đi nổi. Tôi từng thử chơi tennis thời còn nhỏ, và gần như dính hết tất cả các dạng chấn thương: đau ống chân, rạn xương, đau lưng, đau hông hai bên, đau gối… Tệ đến mức tôi từng tin rằng: “Chắc cơ thể mình sinh ra là để thất bại trong chuyện này.”
Tôi còn rất dễ tăng cân. Đi nghỉ dưỡng một tuần thôi là có thể tăng 4-5kg. Chỉ cần buông thả trong vài ngày là toàn bộ nỗ lực biến mất. Lâu dần, tôi thật sự tin rằng mình không hề may mắn trong “xổ số di truyền”. Tôi không có vóc dáng săn chắc bẩm sinh, không có thể trạng dẻo dai, không ăn uống thoải mái mà không béo như ai kia. Và vì thế, tôi từng bỏ cuộc. Tôi đã gần như từ bỏ hoàn toàn ý tưởng về một cuộc sống khỏe mạnh, tự tin, nhẹ nhàng trong cơ thể của chính mình.
Nhưng rồi, vài năm trước, tôi đã đưa ra một quyết định:
“Kể cả khi tôi thực sự bị ‘nguyền rủa’ bởi gene xấu. Kể cả khi tôi sẽ luôn là người dễ tăng cân, dễ chấn thương, và không bao giờ có được thân hình mơ ước… Tôi vẫn sẽ tiếp tục. Tôi sẽ không từ bỏ cho đến khi tôi đã thử tất cả mọi cách có thể.”
Tôi thử mọi loại hình vận động mà tôi có thể tìm được. Từ chạy bộ, bơi lội, yoga, đến đạp xe, thể hình, pilates. Tôi thay đổi chế độ ăn: từ ăn sạch, nhịn ăn gián đoạn, cắt đường, đến chế độ Địa Trung Hải, keto, low-carb… Tôi đọc, tôi học, tôi điều chỉnh liên tục. Và mỗi lần cơ thể không phản hồi tốt, tôi lại tìm một cách khác. Nhưng tôi không cho phép mình bỏ cuộc nữa. Tôi không quan tâm người khác dễ dàng hơn tôi bao nhiêu. Tôi chỉ biết: tôi sẽ không dừng lại cho đến khi tìm được thứ phù hợp với chính tôi.
Và đó chính là tinh thần tôi mang theo không chỉ trong hành trình tập luyện, mà cả trong công việc, các mối quan hệ, gia đình. Tất nhiên, không phải với tất cả mọi thứ tôi không đến mức sẵn sàng chết để học chơi đàn clarinet hay chinh phục tất cả kỹ năng trên đời. Nhưng với những điều thật sự quan trọng với giấc mơ thật sự của mình tôi sẽ là người ngoan cố nhất mà tôi biết. Nếu tôi không thể là người giỏi nhất, không thể là người thông minh nhất, thì tôi sẽ là người kiên trì đến cùng. Và không ai có thể lấy điều đó khỏi tôi.
Vậy là chúng ta đã đi qua phần quan trọng nhất: tư duy. Bởi vì, như bạn thấy đấy, phần lớn những vướng mắc không đến từ bên ngoài, mà từ chính những gì diễn ra trong tâm trí. Bạn có thể mắc kẹt trong nỗi sợ. Bạn có thể bối rối, trì hoãn, hoàn hảo hóa mọi thứ ngay cả khi bạn chưa thật sự bắt đầu. Và nếu bạn không làm rõ được những thứ đó, bạn sẽ cứ quay vòng tại chỗ.
Phần tiếp theo là về cách đặt mục tiêu một cách hiệu quả. Bởi vì điều đầu tiên bạn cần hiểu là: một mục tiêu mơ hồ sẽ chỉ khiến bạn thất vọng. Bạn sẽ không bao giờ biết mình đã hoàn thành điều gì nếu bạn không xác định rõ nó là gì. Một mong muốn như “Tôi muốn giàu có và thành công” nghe có vẻ ấn tượng, nhưng thực ra… là vô nghĩa. Giàu có là gì? Là 100 triệu một năm? 500 triệu? Một căn nhà không vay nợ? Một khoản thu nhập thụ động từ bất động sản?
Nếu bạn không làm rõ được điều mình thực sự muốn, thì bạn sẽ không biết khi nào mình đạt được. Và thế là bạn sẽ mãi đuổi theo một đường chân trời không bao giờ đến gần.
Điều quan trọng nhất mà tôi phải học, là tự mình làm rõ mọi thứ. Tôi phải xác định rõ ràng với chính mình: mục tiêu của mình thực sự là gì? Và điều đó có nghĩa là một khi tôi đạt được nó, tôi biết chắc rằng mình đã làm được. Nó không phải là một đường chân trời cứ lùi xa mãi, khiến tôi không bao giờ cảm thấy thỏa mãn. Một mục tiêu thật sự, là thứ bạn có thể đặt tay vào và nói: “Mình đã tới.”
Nhưng điều thứ hai cũng quan trọng không kém, là mục tiêu đó phải chạm được vào cảm xúc thật sự của bạn. Bạn biết đấy, chắc hẳn ai cũng từng rơi vào tình huống: bạn biết bạn “nên” làm điều gì đó nhưng chẳng thấy chút hứng thú nào. Với tôi ngày xưa, đó là việc học violin, rồi clarinet. Bố mẹ đăng ký cho tôi học, tôi đi học, nhưng không bao giờ có cảm xúc gì với nó. Tôi không muốn giỏi hơn, không có đam mê gì với nó, và thật lòng mà nói nếu hôm sau phải bỏ học luôn thì tôi cũng chẳng buồn quan tâm.
Và tôi nghĩ, nhiều người trong chúng ta đang theo đuổi những ước mơ… mà thật ra không phải của mình. Đó có thể là điều mà cha mẹ kỳ vọng. Xã hội kỳ vọng. Trường học hoặc bạn bè ngầm áp đặt lên ta. Những mục tiêu “nên có”, “nên đạt được” nhưng chẳng bao giờ chạm vào trái tim mình. Và sự thật là, một ước mơ lớn luôn đòi hỏi hy sinh. Vậy nên nếu nó không khiến bạn thực sự rung động, bạn sẽ chẳng bao giờ đủ sức đi hết con đường.
Với tôi, thước đo rõ ràng nhất để biết một ước mơ có phải là của mình hay không là cảm xúc. Nếu nghĩ đến lý do thực sự đằng sau mục tiêu đó khiến bạn muốn rơi nước mắt, thì bạn biết: đó là thứ thật sự thuộc về bạn.
Tôi đã từng hỏi bản thân: “Tại sao mình muốn khỏe mạnh, muốn vận động nhiều hơn?” Có phải để chứng minh với người khác? Để khoe vóc dáng trên mạng xã hội? Câu trả lời là: không. Tôi chỉ đơn giản muốn có đủ năng lượng để chơi đùa cùng em trai mình, bế thằng bé lên mà không cảm thấy hụt hơi. Tôi muốn có thể chạy cùng nó hơn một phút mà không bị kiệt sức.
Tôi từng là một đứa trẻ rất năng động. Thể thao là một phần trong con người tôi. Nhưng sau hàng loạt chấn thương, sức khỏe giảm sút, tôi tăng cân nhanh chóng và gần như từ bỏ việc vận động. Và chính điều đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần của tôi. Tôi mặc những bộ đồ rộng thùng thình chỉ để che đi cơ thể mà tôi không còn nhận ra. Tôi thấy lạc lõng, thấy buồn, thấy mình không còn là chính mình nữa.
Tôi chưa bao giờ muốn quay lại những ngày tháng ấy. Và đó chính là lý do thật sự vì sao tôi quyết tâm sống khỏe mạnh. Tập thể dục, ăn uống lành mạnh, chơi thể thao không phải vì ai đó sẽ nhìn thấy, mà vì tôi muốn trở lại là chính mình. Thậm chí khi nghĩ về khoảng thời gian ấy, tôi vẫn thấy nghẹn lòng. Nó là ký ức khiến tôi không muốn lặp lại, và cũng là động lực sâu sắc nhất khiến tôi không bỏ cuộc.
Và tôi nhận ra: một ước mơ thật sự là thứ bạn vẫn sẽ theo đuổi, kể cả khi không ai biết bạn làm điều đó.
Hãy tưởng tượng bạn có tấm áo choàng tàng hình như trong Harry Potter. Không ai biết bạn đã giàu, bạn có thân hình mơ ước, bạn được thăng chức, bạn giành học bổng, bạn đạt mục tiêu. Không ai thấy, không ai tán thưởng, không ai chúc mừng.
Và nếu bạn vẫn chọn làm điều đó, vẫn cảm thấy mãn nguyện thì bạn biết đó là ước mơ thật sự của bạn.
Còn tôi? Tôi biết rằng kể cả nếu không ai biết, tôi vẫn sẽ muốn sống một cuộc sống năng động, khỏe mạnh. Không phải để khoe. Không phải để nhận được cái gật đầu công nhận từ ai khác. Mà chỉ để tôi có thể nhìn vào gương và cảm thấy: “Đây là tôi. Tôi trở lại rồi.”
Thật ra trước đây, tôi từng đặt ra nhiều mục tiêu rất nông cạn. Tôi làm vì người khác. Tôi muốn ba mẹ hài lòng. Tôi muốn bạn bè ngưỡng mộ. Nhưng giờ thì khác. Giờ tôi không còn đo giá trị bản thân bằng ánh mắt của người ngoài. Giờ tôi chọn mục tiêu dựa trên giá trị thật sự bên trong mình. Và đó là cảm giác tự do nhất mà tôi từng có.
Không ai trong gia đình tôi chơi thể thao. Không ai coi trọng lối sống năng động. Không ai đặt sức khỏe là ưu tiên. Nhưng tôi chọn khác. Vì tôi biết điều đó tạo nên con người tôi. Và tôi đủ trưởng thành để tự viết lại câu chuyện của chính mình.
Khi tất cả mọi người xung quanh bạn đang sống theo một nhịp khác, chạy theo những lựa chọn mà bạn không còn muốn đi theo, điều đó thực sự khó. Nhất là khi họ cứ vô tình kéo bạn quay trở lại những thói quen cũ, kéo bạn ra khỏi con đường bạn đang cố gắng xây dựng cho riêng mình. Nhưng chính trong những lúc như vậy, tôi luôn tự nhắc lại lý do tại sao mình bắt đầu. Những cảm xúc thật sự – những giây phút tôi từng gục ngã, từng cảm thấy xa lạ với chính bản thân – trỗi dậy và kéo tôi trở lại. Và chính điều đó giúp tôi giữ vững những mục tiêu, những thói quen hàng ngày, những điều tưởng như nhỏ nhưng lại thay đổi cuộc sống của tôi.
Một điều kỳ lạ mà tôi học được nữa là: đừng đặt thời hạn cứng nhắc cho mọi ước mơ của bạn. Nghe thì có vẻ ngược đời – vì ai cũng nói phải đặt deadline, phải có kế hoạch cụ thể. Nhưng với tôi, việc gỡ bỏ áp lực thời gian lại chính là thứ giúp tôi không bỏ cuộc. Bởi vì sự thật là: chúng ta rất tệ trong việc ước lượng chính xác khả năng của mình. Có thể bạn giỏi hơn bạn nghĩ. Cũng có thể bạn cần nhiều thời gian hơn bạn tưởng. Và giữa những điều bất ngờ xảy ra trong đời, làm sao bạn biết chắc mọi thứ sẽ đi đúng tiến độ?
Tôi không đặt thời hạn cho việc trở nên khỏe mạnh hay đạt một tiêu chuẩn thể chất nào đó. Tôi biết mình muốn khỏe, muốn chạy được, muốn nâng được mức tạ cụ thể. Nhưng tôi không ép buộc mình phải đạt điều đó trong 3 tháng hay 6 tháng. Việc không đặt thời hạn giúp tôi gỡ bỏ cái tâm lý “tất cả hoặc không có gì” cái kiểu phải làm cực kỳ nghiêm túc trong vài ngày đầu, rồi bỏ dở vì kiệt sức. Không còn áp lực, không còn lịch trình ép buộc đến từng giờ, tôi bắt đầu duy trì tốt hơn. Tôi tiến chậm, nhưng chắc.
Và một yếu tố sống còn nữa: niềm tin rằng bạn thực sự có thể làm được điều mình mơ ước. Nghe có vẻ hiển nhiên, nhưng thực ra đây là điều mà nhiều người – kể cả tôi trước đây – không làm được. Tôi từng đặt ra những mục tiêu quá xa vời, thiếu thực tế đến mức chính tôi còn không tin vào nó. Như việc muốn trở thành triệu phú ở tuổi 20, hoặc chạy 10 giải marathon trong khi hiện tại còn không chạy nổi 1 phút. Tận sâu bên trong, tôi biết đó chỉ là mơ mộng. Và khi bạn không tin điều gì đó khả thi, bạn sẽ tự phá hoại chính mình.
Bạn sẽ trì hoãn. Bạn sẽ không còn cảm thấy có lý do để nỗ lực. Tâm trí bạn biết rõ: “Tại sao phải cố? Đây đâu phải điều mình có thể làm được.” Và thế là bạn bỏ qua cơ hội, bỏ lỡ thói quen, và rồi kết luận sai lầm: “Mình thiếu động lực.” Không phải bạn thiếu động lực. Mà bạn thiếu niềm tin rằng điều đó thực sự có thể xảy ra.
Có hai cách để xử lý điều này. Một là, gỡ bỏ từng niềm tin tiêu cực bằng cách chủ động tìm kiếm những ví dụ ngoài đời thật – những người đã từng giống bạn, từng thất bại, từng yoyo cân nặng, từng thấy bất lực, nhưng rồi họ đã thay đổi được bằng những cách lành mạnh, bền vững. Những câu chuyện thật ấy giúp bạn thấy: “Nếu họ làm được, có thể mình cũng làm được.” Đó là cách tôi tự giải độc tâm lý từng chút một.
Cách thứ hai – thực tế hơn – là thu nhỏ mục tiêu lại đến mức bạn thật sự tin mình có thể làm được. Không cần nghĩ đến việc chạy marathon ngay lập tức. Hãy nghĩ: “Hôm nay mình chạy được 2 phút. Tuần sau có thể là 3.” Mỗi lần bạn hoàn thành một mục tiêu nhỏ, niềm tin của bạn lớn lên. Và khi bạn tin tưởng hơn, bạn bắt đầu mở rộng lại ước mơ ban đầu nhưng lần này là từ gốc rễ vững chắc hơn, là từ trải nghiệm thật sự của chính bạn.
Và đôi khi, như tôi đã nhận ra, điều quan trọng nhất không phải là tốc độ, mà là sự liên tục. Không phải bạn đi nhanh đến đâu, mà là bạn không dừng lại. Và bạn sẽ không dừng lại nếu bạn thực sự tin: “Mình có thể. Mình xứng đáng. Mình đang làm điều này vì chính mình.”
Quan trọng nhất, bạn phải thực sự tin rằng mình có thể đạt được điều đó. Tin rằng bạn có thể làm những gì cần làm để chạm tới điều mình mong muốn. Khi tư duy đã đúng, khi bạn đã biết rõ điều mình muốn là gì, thì bước tiếp theo là: hành động.
Và hành động bắt đầu từ điều đơn giản nhất. Không cần vẽ ra kế hoạch dài 3 năm, chi tiết đến từng phút thứ tôi từng làm và rồi chẳng bao giờ làm theo được. Hành động bắt đầu từ công thức cơ bản. Nếu bạn muốn khỏe mạnh, hãy bắt đầu bằng việc cắt giảm đồ ăn vặt. Nếu bạn muốn học tốt, hãy ngồi xuống bàn, đặt hẹn giờ, và học cách tập trung. Nghe có vẻ đơn giản đến nhàm chán, nhưng điều đầu tiên bạn cần học không phải là kiến thức, mà là khả năng giữ mình ở đúng chỗ và không bỏ cuộc.
Từ đó, bạn mới có thể thiết lập mục tiêu thực tế phù hợp với mình. Nếu bạn muốn chạy 10 phút mỗi ngày, nhưng đến ngày thứ 3 bạn nhận ra: “Mình không thể làm được,” thì thay vì bỏ cuộc, hãy giảm mục tiêu xuống. Bắt đầu từ chạy 3 phút. Nếu 3 phút vẫn quá sức, thì 1 phút. Không có gì là xấu hổ khi bắt đầu từ con số nhỏ điều tồi tệ là không bắt đầu.
Tôi từng rơi vào chính cái bẫy đó. Ví dụ như bài tập hít xà đơn (pull-up). Tôi không thể làm nổi một lần. Thật lòng mà nói, nếu có một con hổ rượt đuổi và cách duy nhất để sống sót là kéo mình lên khỏi bờ tường, tôi… chắc chắn chết. Và đó là sự thật mà tôi phải đối mặt. Bạn không thể làm được một việc, chỉ vì bạn rất muốn làm. Bạn cần thời gian để xây dựng sức mạnh. Cơ bắp không nghe theo cảm xúc. Cũng như cuộc đời nó chỉ phản hồi lại bạn khi bạn thật sự bỏ công, kiên nhẫn và kiên trì.
Điều quan trọng nữa là: mục tiêu phải là thứ bạn có thể kiểm soát. Ví dụ, thay vì đặt mục tiêu “thi được điểm cao”, hãy đặt mục tiêu “ngồi học đủ 1 tiếng mỗi ngày”. Bạn không thể kiểm soát điểm số, nhưng bạn kiểm soát được sự nỗ lực của chính mình. Và khi bạn làm được điều đó mỗi ngày, kết quả tốt sẽ tự đến.
Và xin đừng quá cứng nhắc. Trước đây tôi rất bướng bỉnh tôi cứ làm đi làm lại cùng một cách, dù nó không hiệu quả, rồi tự trách mình là “có vấn đề”. Nhưng thực tế là không phải bạn hỏng mà có thể phương pháp đó không hợp với bạn. Không phải ai cũng phù hợp với cùng một loại giày chạy, cùng một phương pháp học, cùng một khung giờ luyện tập. Hãy cho mình quyền được thử nghiệm. Được thay đổi. Được điều chỉnh.
Tôi từng cố sao chép người khác. Tôi xem họ làm gì, rồi cố gắng làm giống hệt. Nhưng rồi tôi thất vọng khi mình không có được kết quả như họ. Tôi tự trách mình, tự ghét bản thân. Nhưng tôi quên mất một điều: tôi không phải họ. Tôi là tôi. Và tôi cần tìm ra cách phù hợp với chính con người, hoàn cảnh, và nhịp sống của mình.
Cuối cùng điều quan trọng nhất, cốt lõi nhất đó là: hãy hành động. Đừng chờ thêm một công thức hoàn hảo. Đừng tìm thêm “bí quyết thành công” nào nữa. Hãy bắt đầu. Và mỗi lần bạn làm được điều mình từng hứa với chính mình, hãy tự khen mình thật to. Tự hào về chính mình. Không cần ai chứng kiến, không cần mạng xã hội, không cần lời chúc mừng.
Chỉ cần đến cuối ngày, bạn có thể nói với chính mình:
“Hôm nay, mình đã xuất hiện. Mình đã không trốn tránh. Mình đã làm điều mình từng hứa với bản thân.”
Và điều đó nhỏ thôi nhưng là một chiến thắng thực sự.
Tôi không biết bạn đang ở đâu trên hành trình này. Có thể bạn mới bắt đầu. Có thể bạn đã lạc lối. Có thể bạn từng cố gắng rất nhiều và thất bại rất sâu. Nhưng tôi hy vọng, qua tất cả những gì tôi chia sẻ, bạn có thể tìm được một phần nào đó của chính mình trong đó. Và nếu điều này giúp bạn tiết kiệm được vài năm loay hoay, vài năm hoài nghi, vài năm mệt mỏi thì tôi sẽ thật sự biết ơn vì mình đã nói ra tất cả những điều này.
Bạn làm được mà.
Tôi tin bạn.
Và hơn hết hãy học cách tin chính mình
